MISIONARI AMERIKAN DR. ELIA RIGGS NJOHËS E LËVRUES I GJUHËS SHQIPE NË FILLIMET E RILINDJES KOMBËTARE
Përgatiti ARTUR VREKAJ
Përgjigje e Dr. Elias Riggs për Bordin e Komisionerëve Amerikanë të Misioneve të Jashtme në Boston, SHBA, Mars 1848.
Cilës klase i përket gjuha Shqipe ?
Në përgjithësi, pa dyshim Europianes ose Jafetikes.
Mënyra e lakimit të emrave dhe zgjedhimit të foljeve, përdorimi i foljeve ndihmëse dhe formave të disa përemrave si ti,të, ju, më, me, dhe im; gjithashtu disa prej formave të ekzistencës së foljeve ndikojnë përgjithësisht në këtë marëdhënie. Me sa di unë Shqipja nuk mund të klasifikohet në asnjë nga familjet e mëdha të gjuhëve Europiane si Sllave, Gjermane, Latine ose Greke. Rrënjët e saj duket të jenë të veçanta në veten e tyre dhe janë në një masë të madhe njërrokëshe.
Çfarë janë dialektet e ndryshme ?
Për këtë pyetje nuk e kam kuptimin e përgjigjeve.
Unë e di që është një diferencë e konsiderueshme midis gjuhës Shqipe që flitet në Shqipëri (katër vilajetet) dhe në Greqi.
Ju ndoshta nuk mund ta dini se gjuha Shqipe zbulohet si gjuhë e vëndit në më shumë se gjysmën e Moresë (Peloponezit) dhe në ishujt e afërt .
Greqishtja flitet nga të gjithë banorët në fshatrat e mëdha.
Unë kam kaluar përmes fshatrave në Argolis dhe Korinth ku jo më shumë se dy prej tre burrave dhe asnjë grua apo fëmijë nuk mund të fliste Greqisht.
Një gjuhë e pashkruar (Shqipja) e përhapur në një rajon kaq të madh të një vëndi (Greqi) banorët e të cilit nuk kanë një marrëdhënie me njëri-tjetrin si ata të Shqipërisë së Veriut për shembull mund të kenë me Euobenë, Hidrën, patjetër që pasqyron dialektet e ndryshme.
A kanë Shqiptarët një gjuhë liturgjike ?
Ata nuk e kanë. Duke qënë të lidhur (nën ndikimin e kishës Greke ), shërbesat fetare janë në gjuhën e lashtë Greke. Kjo rrethanë ka tentuar të ngrihet ndjenja e kombësisë dhe e dëshirës të kultivojnë gjuhën e tyre (Shqipe).
Kombi Shqiptar ndjen nevojën e gjuhës së tij për të shprehur idetë fetare prej të cilave mund të kuptojnë ndonjë gjë. Hierarkia Greke sheh me xhelozi përmbi çdo përpjekje të kësaj natyre, në respekt të Shqiptarëve siç dhe bëjnë në respekt për Bullgarët dhe të tjerët të shtypin e zëvëndësojnë çdo gjë që mund të tentojë në drejtim të pavarësisë kombëtare.
Ata (kisha Greke) inkurajojnë studimin e gjuhës Greke dhe shkurajojnë mësimin e gjuhëve kombëtare në shkollat e krijuara për Shqiptarët, Bullgarët, etj.
Kanë Shqiptarët literaturë ?
Unë nuk kam dijeni. Disa prej intelektualëve shkruajnë se Letrat e Skënderbeut që janë të ruajtura në gjuhën Turke, ishin shkruar në origjinal në gjuhën Shqipe me shkronja Greke apo Turke, por për natyrën e këtij rasti nuk ka shumë evidencë.
I gjithë edukimi deri tani është bërë përmes Greqishtes, ose në raste të rralla në gjuhët e tjera Europiane.
Nëse përpjekja që po bën Naum Veqilharxhi dhe të tjerët që të prezantojnë Alfabetin e Ri të Shqipes, do të jetë e suksesshme letërsia e tyre për disa kohë do të konsistojë tek përkthimet.
Kush është Dr. Elias Riggs ?
Elias Riggs ka lindur në Nju Xhersi të SHBA-së. Ai shërbeu prej 1832-1838 në Greqi ( Athinë dhe Argos) si misionar Protestant për Bordin e Komisionerëve Amerikanë të Misioneve të Jashtme me qëndër në Boston. Pas kësaj periudhe me pavarësimin e Greqisë kisha Greke nuk e lejoi përhapjen e Protestanizmit në Greqi. Kështu, Dr. Elias vendoset në Izmir ku punoi në shtypshkronjë duke shkruar e botuar në gjuhë të ndryshme për të zhvilluar gjuhët e kombeve të territorit ku shërbenin misionarët e Bordit Amerikan të Komisionerëve për Turqinë Aziatike dhe Europiane.
Për të ndihmuar studimet e tij për dialektet e Shqipes si dhe në funksion të përhapjes së gjuhës Shqipe ndër Shqiptarët e Turqisë Europiane përmes mësimit të Biblës Dr. Elias Riggs la në dorëshkrim një Gramatikë të gjuhës Shqipe, në shtëpinë e tij, e cila ishte gati për botim. Gjithashtu ai ka referuar punime për komunikimin në Gjuhën Shqipe. Në çerekshekullin e fundit të shekullit të 19-të Protestantët Amerikanë vepruan në favor të zgjimit të vetëdiejs kombëtare duke hapur edhe shkolla Amerikane ku për gjuhë të parë kishin Shqipen megjithë presionin e dyfishtë Turko-Grek për ti ndaluar ata në përhapjen e Shqipes.
The post MISIONARI AMERIKAN DR. ELIA RIGGS NJOHËS E LËVRUES I GJUHËS SHQIPE NË FILLIMET E RILINDJES KOMBËTARE. appeared first on .